رد شدن به محتوای اصلی

پست‌ها

نمایش پست‌هایی با برچسب شهر

شهرهای سنگرناپذیر: چالش‌ها و راهکارهای طراحی شهری در شرایط بحران

شهرهای سنگرناپذیر: چالش‌ها و راهکارهای طراحی شهری در شرایط بحران نویسنده: شهباز غفوری شهرهای سنگرناپذیر، مفهومی است که در بطن تحولات سیاسی، نظامی و اجتماعی قرن بیستم و بیست‌ویکم شکل گرفته و بیشتر از آنکه به مقاومت فیزیکی کالبد شهری اشاره کند، به کیفیت و کارکردی اطلاق می‌شود که یک شهر را در برابر تهدیدات متنوع و پیچیده معاصر آسیب‌پذیر یا مقاوم می‌سازد. این مفهوم فراتر از سازه‌های مستحکم و دیوارهای ضخیم است؛ در واقع، به طراحی شهری، سازمان فضایی، دسترسی‌ها، و تعامل میان سکونتگاه‌ها، فضاهای عمومی و زیرساخت‌ها اشاره دارد که در کنار هم ظرفیت مدیریت بحران، ایمنی، و حتی امنیت را فراهم می‌کنند. «شهرهای سنگرناپذیر» در اصل شهرهایی‌اند که نمی‌توانند در برابر تهدیداتی همچون جنگ، حملات تروریستی، بلایای طبیعی یا بحران‌های اجتماعی مقاومت مؤثر داشته باشند، به گونه‌ای که کالبد، سازمان اجتماعی، و اقتصاد شهری آنها به سرعت دچار آسیب می‌شود. این آسیب‌پذیری اغلب ریشه در نحوه برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت شهری دارد؛ ساختارهای پراکنده، خیابان‌های بدون شبکه‌بندی منطقی، کمبود مسیرهای فرار، ...

مروری بر مصوبه «تسریع در روند تغییر کاربری اراضی در بافت‌های فرسوده»

نقد مصوبه «تسریع در روند تغییر کاربری اراضی در بافت‌های فرسوده» نویسنده: شهباز غفوری تصویب این مصوبه در ظاهر با هدف تسهیل نوسازی و بهسازی محدوده‌های فرسوده سکونتی صورت گرفت، اما در عمل نشانی از یک برنامه‌ی نوسازی هدفمند ندارد. هدف پنهان این مصوبه، نه بهبود کیفیت زندگی ساکنان و پایداری شهری، بلکه تسریع در تغییر کاربری اراضی برای ایجاد ارزش افزوده در قالب ساخت‌وسازهای پرتراکم و سوداگرانه است. فقدان چارچوب کارشناسی و نبود نظام نظارت تخصصی، بار دیگر مدیریت شهری را به مسیر آزمون‌وخطا بازگردانده است. بی‌توجهی به مفهوم بازسازی اجتماع‌محور: در این مصوبه هیچ اشاره‌ای به مشارکت واقعی مالکین، ذی‌حقان، ساکنان، ارتقاء زیرساخت‌ها یا توسعه اجتماعی محله‌ها نشده است. در عوض، فرآیندها برای تغییر کاربری تسهیل شده تا سرمایه‌گذاران خاص بتوانند کاربری‌های با بازده مالی بالا را جایگزین سکونت‌گاه‌های موجود کنند. این رویکرد در تضاد کامل با رویکرد اجتماع‌محور نوسازی شهری است و منجر به از دست دادن املاک مالکین، متضرر شدن ذی‌حقان، جابه‌جایی ساکنان کم‌درآمد و رانده شدنشان از شهر و حذف حافظه‌ی شهری...

معماری برای فرار؛ طراحی به مثابه پیش‌بینی لحظه فاجعه

معماری برای فرار: طراحی به مثابه پیش‌بینی لحظه‌ی فاجعه نویسنده: شهباز غفوری معماری در تجربه‌ی زیسته‌ی انسان، بیش از آنکه ظرفی برای بودن باشد، بستر کنشی برای زیستن است؛ و زیستن، در سرزمینی چون ایران، همواره با امکان فرار همراه است. زمین، نه آن‌چنان که در ذهن شاعرانه به‌نظر می‌رسد، مکانی امن نیست؛ بلکه جایی است که می‌لرزد، می‌فرساید، می‌سوزد و گاه حتی فرو می‌ریزد. آنچه در این میان معمار را از صرفاً طراح فضا به کنشگر اخلاقی بدل می‌سازد، آگاهی او به لحظه‌ی گسست است: لحظه‌ای که معماری باید نه برای ماندن، که برای رفتن طراحی شده باشد. زلزله، آتش‌سوزی، فرونشست زمین، فروپاشی زیرساخت، بمباران و حمله‌ی نظامی، تنها نام‌های متفاوت برای یک واقعیت واحدند: لحظه‌ی بحران. لحظه‌ای که کارکردهای روزمره‌ی یک بنا فرو می‌پاشند و تنها یک معیار باقی می‌ماند: آیا می‌توان از این فضا گریخت؟ آیا فضا به فرار کمک می‌کند یا مانع آن می‌شود؟ و در نهایت، آیا معماری زنده‌ماندن را ممکن می‌سازد؟ پاسخ این پرسش‌ها در طراحی اجزای معماری نهفته است؛ اجزایی که در شرایط عادی ممکن است نادیده گرفته شوند، اما در ...

نگاهی به مصوبه افزایش مشوق های مالی

نگاهی به مصوبه «افزایش مشوق‌های مالی برای ساخت‌وساز در اراضی کم‌تراکم» نویسنده: شهباز غفوری تصویب این مصوبه در ظاهر می‌تواند به عنوان ابزاری برای استفاده بهتر از زمین‌های کم‌تراکم شهری و مقابله با رکود ساخت‌وساز معرفی شود، اما بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که این تصمیم نه‌تنها فاقد پشتوانه کارشناسی است، بلکه برخلاف ملاحظات توسعه پایدار، مخاطرات اقلیمی و مدیریت منابع عمل کرده و به جای تحریک ساخت‌وساز هدفمند، موج جدیدی از سوداگری زمین و حق توسعه (تراکم) را در پی خواهد داشت. سوداگرانه شدن سیاست‌گذاری: اعطای مشوق‌های مالی بدون ضوابط دقیق کارشناسی، انگیزه‌ای برای مالکان فراهم می‌کند که اراضی کم‌تراکم را به سرعت به پروژه‌های پرظرفیت تبدیل کنند، بدون آنکه تامین خدمات شهری، هماهنگی با نظام حمل‌ونقل، یا ظرفیت‌پذیری محیطی در نظر گرفته شده باشد. این سیاست عملاً در امتداد همان سوداگری تراکم تاریخی‌ است که با چهره‌ای جدید بازگشته است. نادیده‌گرفتن نظر کارشناسان شهرسازی: در روند تدوین و تصویب این مصوبه، هیچ نشانه‌ای از مشارکت مؤثر برنامه‌ریزان شهری، پژوهشگران اقلیم، یا کارشنا...

تراکم‌فروشی مخرب تشخص فضایی تهران

نقد مصوبه «مکانیابی و ضوابط ساخت بناهای بلندمرتبه در تهران» – تراکم‌فروشی مخرب تشخص فضایی تهران نویسنده: شهباز غفوری چند هفته پس از تصویب این مصوبه توسط شورای عالی شهرسازی و معماری تهران، نگرانی‌ها درباره آنچه در سکوت و غیاب شهرسازان و تخصص شهرسازی تصویب شده شدت یافته است. این مصوبه اگرچه با هدف ساماندهی افزایش تراکم، بلندمرتبه‌سازی و کنترل رشد نامتوازن شهر اعلام شد، اما تحلیل‌های شهرسازی در جنبه‌های فنی، اجتماعی و محیط‌زیستی نشان می‌دهند که این تصمیم می‌تواند وضعیت را نه بهبود بخشیده، بلکه به بحران‌های پنهان قبلی عمق بیشتری بدهد. نامانایی تراکم بدون زیرساخت: با مجاز شدن ساختار ساختمان‌هایی تا ۱۵ طبقه در برخی از پهنه‌ها، بدون همراهی موازین دقیق حمل‌ونقل، تامین آب، نظافت، درمان و فاضلاب، عملاً فشاری بی‌سابقه بر خدمات شهری وارد خواهد شد. فشاری که پیش از این با توسعه افقی بی‌ملاحضه و فشرده سازی ابنیه با قطعات ریز دانه و سهم بالای معابر نفس شهر را تنگ کرده بود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند تهران حتی پیش از این تراکم نیز از مترو، اتوبوس و شبکه آب و برق فشار زیادی متحمل شده است. اگ...

دومینوی سقوط پایتخت

دومینوی سقوط پایتخت، مصوبه «صدور پروانه ساخت در اراضی ذخیره» توسعه و نامانا با اولویت درآمدزایی نویسنده: شهباز غفوری چند روز پس از تصویب این مصوبه، نگرانی‌های متخصصان و دست‌اندرکاران عرصه‌ی شهرسازی دامن پایتخت را دربرگرفته است. هدف اعلام‌شده برای افزایش درآمدزایی و تسهیل ساخت در زمین‌هایی با وضعیت توسعه‌ای نامشخص، در عمل به سیاستی منجر شده که بدون بررسی فنی، امنیتی و محیط‌زیستی، زمینه‌ساز خسارت‌های طولانی مدت برای شهر خواهد بود. ارجحیت درآمد بر امنیت کالبدی: این طرح در شرایطی اجرایی شد که هیچ تضمینی برای ساخت ایمن ساختمان‌ها و تجهیزات خدماتی ارائه نمی‌دهد. پروانه‌هایی که صرفاً بر مبنای درآمد فروخته می‌شوند، بدون آنکه تکنولوژی مناسب مقاوم‌سازی، سیستم‌های ایمنی یا مانایی محیطی بررسی شده باشند، صادر می‌شوند. در نتیجه، ممکن است در مناطقی با خاک حساس یا در مرزهای خطر فرونشست یا ایستایی روبه‌رو شویم. نبود حضور کارشناسی شهرسازان: بررسی تأثیر نتیجه این تصمیم بر طراحی‌های شهری، زیرساخت و کیفیت عمرانی شهری، حتی به صورت حداقلی هم انجام نشده است. مهندسان عمران یا برنامه‌ریز...

مسیر آسان برای نابودی باغات

نقد مصوبه «بازنگری ماده ۱۴ قانون زمین شهری» – مسیر آسان برای نابودی باغات؟ نویسنده: شهباز غفوری بازنگری ماده ۱۴ قانون زمین شهری، مصوبه‌ای که با هدف اصلاح ضوابط ساخت در اراضی باغی و کشاورزی ارائه شد، تنها چند هفته پس از تصویب، مشخص است زهر مفسده است که در متن شهرسازی ایران قرار گرفته است. اگرچه ادعا شد این اصلاحات قرار است به حفظ باغات کمک کند، اما در عمل بستری را فراهم ساخته که می‌تواند موج جدیدی از تخریب نهادینه‌شده را در اراضی سبز کشور آغاز کند. سهل‌گیری در صدور پروانه‌ها: با تصویب این مصوبه، مجوزهایی با تراکم بالا (تا ۱۲۰ درصد) صرفاً با تعهد به تأمین خدمات ۳۰ درصدی در اراضی بالاتر از ۵۰۰ مترمربع صادر می‌شود. این حجم عظیم ساخت، بدون الزام به حفظ فضای سبز یا رعایت ترتیب فضایی منطقه، کشاورزی و محیط‌زیست را قربانی می‌کند. تصور کنید در منطقه‌ای با باغ‌های با ارزش، یک مالک به‌واسطه تغییر ضوابط، بدون هماهنگی با ساختار کالبدی پیرامونی مجاز به ساخت سه‌طبقه می‌شود؛ در حالی که تا پیش از این، آن زمین بخشی از نقش محیطی محسوب می‌شد. عدم اطمینان حقوقی و تفسیر سلیقه‌ای: این ...

اتکا بر آزمون و خطا بدون حضور شهرسازان

نقد مصوبه «بازنگری ضوابط زیرپهنه‌های سکونت و مختلط» – اتکا بر آزمون و خطا بدون حضور شهرسازان نویسنده: شهباز غفوری ماه‌ها پس از تصویب این بازنگری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اصلاحات شهری، هنوز مشخص نیست که چرا تغییرات گسترده ضوابط بدون حضور قدرتمند و نقش‌آفرینی کارشناسان شهرسازی اجرایی شدند. سیاستمداران و سوداگران ساخت‌وساز عمدتاً در جلسات تصمیم‌گیری ظاهر می‌شدند، در حالی که بسیاری از حرفه‌مندان و کنش‌گران شهرسازی، طراحی شهری و زیرساخت، کنار گذاشته شدند. نتیجه این بی‌تدبیری، تصویب ضوابط ناقص با ظرفیت بالا برای سوءاستفاده و عدم توازن در ترکیب فضایی شده است. فقدان حلقه توجیه فنی: بدون استعلام دقیق از متخصصان فنی و زیرساختی، تغییر پهنه‌ها بر پایه‌ی فرضیاتی انجام شد که در طراحی شهری قابل اتکا نیستند. اسناد پشتیبان از مطالعات شهرسازی، سازگاری با زیرساخت یا ظرفیت محیطی منتشر نشده‌اند. نتیجه آن تصویب مفاد بی‌مبنا و ایمانی از امکان مدیریت تراکم بدون ارزیابی واقعی محیط‌زیستی است. ناهمخوانی با ظرفیت خدمات شهری: اصلاحات صورت‌گرفته تعداد زیادی ساخت‌وساز بالقوه در زیرپهنه‌ها...

افول پیاده‌مداری در سایه سوداگری شورای شهر

افول پیاده‌مداری در سایه‌ سوداگری شورای شهر نویسنده: شهباز غفوری در واپسین ماه‌های سال ۱۳۹۸، زمانی که اپیدمی کرونا آرام‌آرام به یکی از بحران‌های جهانی بدل می‌شد، شورای شهر تهران و شهرداری پایتخت تصمیماتی اتخاذ کردند که بیش از آن‌که راهگشا باشد، حامل نشانه‌ای از فروپاشی نگاه پیاده‌مدار و انسان‌محور در مدیریت شهری بود. گرانی پی‌درپی بلیت مترو و اتوبوس، هم‌زمان با افزایش مداوم کرایه تاکسی، نه فقط فشار بیشتری بر شهروندان کم‌درآمد وارد کرد، بلکه ضربه‌ای جدی بر انگیزه‌ی ترک خودروی شخصی از سوی شهروندان طبقه متوسط وارد ساخت. در فاصله‌ای کمتر از ده ماه، هزینه‌ی بلیت مترو و اتوبوس، دو مرتبه افزایش یافت و در مجموع به حدود پنجاه درصد رشد رسید. کرایه تاکسی نیز، که پیش‌تر در ابتدای سال و آبان‌ماه دو بار افزایش یافته بود، بار دیگر با افزایشی ۲۵ درصدی روبه‌رو شد. همه‌ی این تغییرات در بستری از بحران‌های بهداشتی و تورم افسارگسیخته رخ داد؛ شرایطی که در آن، کم‌درآمدترین اقشار جامعه، نه انتخابی میان حمل‌ونقل عمومی و خودروی شخصی، بلکه ناگزیر از تحمل خدمات معیوب و گران بودند. آنچه این تصمیم‌ها...

نام خیابان‌ها

نام خیابان‌ها؛ حافظه‌ی شهری یا ابزار قدرت؟ نویسنده: شهباز غفوری خیابان‌ها فقط مسیرهای عبور نیستند؛ آن‌ها لایه‌ای از حافظه‌ی جمعی، ساختار ادراکی فضا و بازتابی از سیاست‌های نمادین‌اند. هر نام خیابان، چه نام یک شاعر باشد و چه یک سردار، حامل پیامی است درباره‌ی اینکه کدام روایت، کدام چهره، و کدام ارزش باید در ذهن اجتماع زنده بماند. تغییر بی‌قاعده‌ی این نام‌ها، نه‌فقط پاک کردن تاریخ، بلکه برهم‌زدن ساختار شناختی و عملی زندگی شهری است. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، سیاست‌گذاری دقیق و مرحله‌مند برای تغییر نام معابر وجود دارد. در شهرهایی چون بارسلونا، تورنتو، یا لندن، تغییر نام تنها در شرایط خاص، با مشارکت ساکنان، و پس از بررسی تاریخی و جغرافیایی انجام می‌شود. مثلاً معمولاً لازم است که از مرگ فرد پیشنهادی دست‌کم پنج تا بیست سال گذشته باشد تا از تصمیمات واکنشی و جناحی جلوگیری شود. همچنین، ضرورت دارد نام جدید با بافت محل، تاریخ محلی، و نظام یکتایی در شهر همخوانی داشته باشد. در ایران اما، تغییر نام خیابان‌ها گاه به ابزاری برای انتقال قدرت نمادین تبدیل شده است؛ بدون م...