رد شدن به محتوای اصلی

پست‌ها

نمایش پست‌هایی با برچسب نقد

سیاست بازسازی شهری در تهران با نگاهی به تجربه‌ی سوئیس

 سیاست بازسازی شهری در تهران با نگاهی به تجربه‌ی سوئیس نویسنده: شهباز غفوری مسئله‌ی بازسازی شهری، در بستر بحران‌های انسانی، به مثابه یک آزمون بزرگ نهادی و سطح تعهد اجتماعی و عمومی سیاست‌گذاران نسبت به شهروندان عمل می‌کند. اگر بحران، تراکم انرژی مخرب در یک زمان کوتاه است، بازسازی باید تجمیع بلندمدت ظرفیت ترمیم باشد. بازسازی آزمون انسانیت حاکمیتی است که یا با عملکرد نهادهایش، خود را بازیابی می‌کند یا در ناکارآمدی آنها بیشتر فرومی‌پاشد. شهرداری تهران در شرایطی پرچم بازسازی را بالا برد که نه از نظر نهادی برای آن آمادگی داشت، نه از نظر مالی امکان آن را داشت، و نه از نظر اجتماعی اعتبار و اعتمادی که در چنین وضعیتی لازمه‌ی مداخله‌ای این‌چنین حساس است. سطوح مختلف شهرداری بر مبنای عادت مدیریتی، ایده‌هایی را مطرح کردند که تکرار همان تجربه‌های شکست‌خورده‌ی قبل بود، بدون هیچ ارزیابی نهادی، رفتاری یا حتی فنی از تجربه‌ی بازسازی در پلاسکو، سی‌سخت، سرپل ذهاب، و دیگر پروژه‌ها. مسیرهای آشنای تراکم‌فروشی، تهاتر، سپردن پروژه به سازنده، و تشکیل کمیته‌هایی با حضور مدیران بدون تجربه‌ی تخصصی، تکرار شد...

بازسازی، نه بازمعماری

بازسازی، نه بازمعماری: تأملی بر مسابقه طراحی برای ساختمان شیشه‌ای نویسنده: شهباز غفوری ساختمان شیشه‌ای صداوسیما، از آثار ماندگار دفتر عبدالعزیز فرمانفرمائیان، تنها یک بنای اداری نیست؛ بلکه بخشی از حافظه‌ فضایی و رسانه‌ای ایران است. این ساختمان که در اواخر دهه ۱۳۴۰ طراحی شد، از نمونه‌های برجسته معماری بروتالیستی در سطح آسیا و حتی جهان به‌شمار می‌رود. ترکیب شفافیت مدرن در نمای شیشه‌ای با صراحت سازه‌ای بتن، در کنار نسبت‌های فضایی هوشمندانه، این اثر را به نمادی از آفرینش معماری در بستر فرهنگ ایرانی بدل کرده است. ساختار حجمی، نقشه‌ها و مواجهه دقیق این ساختمان با محورهای شهری پیرامون، نشان از درکی عمیق از هم‌نشینی عملکرد، فرم و معنا دارد. در چنین سطحی از اصالت و استناد، هرگونه اقدام برای بازتعریف فرم یا برگزاری مسابقه‌ طراحی می‌تواند با خطر کاستن از لایه‌های حافظه‌ معماری همراه شود. رویکرد بازسازی در اینجا نیازمند دقتی فراتر از نوآوری است؛ و وفاداری به اصالت را طلب می‌کند. اعلام استفاده از الگوی مسابقه معماری برای بازسازی این بنا از سوی نهادهای متولی، و ارجاع به ت...

مروری بر مصوبه «تسریع در روند تغییر کاربری اراضی در بافت‌های فرسوده»

نقد مصوبه «تسریع در روند تغییر کاربری اراضی در بافت‌های فرسوده» نویسنده: شهباز غفوری تصویب این مصوبه در ظاهر با هدف تسهیل نوسازی و بهسازی محدوده‌های فرسوده سکونتی صورت گرفت، اما در عمل نشانی از یک برنامه‌ی نوسازی هدفمند ندارد. هدف پنهان این مصوبه، نه بهبود کیفیت زندگی ساکنان و پایداری شهری، بلکه تسریع در تغییر کاربری اراضی برای ایجاد ارزش افزوده در قالب ساخت‌وسازهای پرتراکم و سوداگرانه است. فقدان چارچوب کارشناسی و نبود نظام نظارت تخصصی، بار دیگر مدیریت شهری را به مسیر آزمون‌وخطا بازگردانده است. بی‌توجهی به مفهوم بازسازی اجتماع‌محور: در این مصوبه هیچ اشاره‌ای به مشارکت واقعی مالکین، ذی‌حقان، ساکنان، ارتقاء زیرساخت‌ها یا توسعه اجتماعی محله‌ها نشده است. در عوض، فرآیندها برای تغییر کاربری تسهیل شده تا سرمایه‌گذاران خاص بتوانند کاربری‌های با بازده مالی بالا را جایگزین سکونت‌گاه‌های موجود کنند. این رویکرد در تضاد کامل با رویکرد اجتماع‌محور نوسازی شهری است و منجر به از دست دادن املاک مالکین، متضرر شدن ذی‌حقان، جابه‌جایی ساکنان کم‌درآمد و رانده شدنشان از شهر و حذف حافظه‌ی شهری...

نگاهی به مصوبه افزایش مشوق های مالی

نگاهی به مصوبه «افزایش مشوق‌های مالی برای ساخت‌وساز در اراضی کم‌تراکم» نویسنده: شهباز غفوری تصویب این مصوبه در ظاهر می‌تواند به عنوان ابزاری برای استفاده بهتر از زمین‌های کم‌تراکم شهری و مقابله با رکود ساخت‌وساز معرفی شود، اما بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که این تصمیم نه‌تنها فاقد پشتوانه کارشناسی است، بلکه برخلاف ملاحظات توسعه پایدار، مخاطرات اقلیمی و مدیریت منابع عمل کرده و به جای تحریک ساخت‌وساز هدفمند، موج جدیدی از سوداگری زمین و حق توسعه (تراکم) را در پی خواهد داشت. سوداگرانه شدن سیاست‌گذاری: اعطای مشوق‌های مالی بدون ضوابط دقیق کارشناسی، انگیزه‌ای برای مالکان فراهم می‌کند که اراضی کم‌تراکم را به سرعت به پروژه‌های پرظرفیت تبدیل کنند، بدون آنکه تامین خدمات شهری، هماهنگی با نظام حمل‌ونقل، یا ظرفیت‌پذیری محیطی در نظر گرفته شده باشد. این سیاست عملاً در امتداد همان سوداگری تراکم تاریخی‌ است که با چهره‌ای جدید بازگشته است. نادیده‌گرفتن نظر کارشناسان شهرسازی: در روند تدوین و تصویب این مصوبه، هیچ نشانه‌ای از مشارکت مؤثر برنامه‌ریزان شهری، پژوهشگران اقلیم، یا کارشنا...

تراکم‌فروشی مخرب تشخص فضایی تهران

نقد مصوبه «مکانیابی و ضوابط ساخت بناهای بلندمرتبه در تهران» – تراکم‌فروشی مخرب تشخص فضایی تهران نویسنده: شهباز غفوری چند هفته پس از تصویب این مصوبه توسط شورای عالی شهرسازی و معماری تهران، نگرانی‌ها درباره آنچه در سکوت و غیاب شهرسازان و تخصص شهرسازی تصویب شده شدت یافته است. این مصوبه اگرچه با هدف ساماندهی افزایش تراکم، بلندمرتبه‌سازی و کنترل رشد نامتوازن شهر اعلام شد، اما تحلیل‌های شهرسازی در جنبه‌های فنی، اجتماعی و محیط‌زیستی نشان می‌دهند که این تصمیم می‌تواند وضعیت را نه بهبود بخشیده، بلکه به بحران‌های پنهان قبلی عمق بیشتری بدهد. نامانایی تراکم بدون زیرساخت: با مجاز شدن ساختار ساختمان‌هایی تا ۱۵ طبقه در برخی از پهنه‌ها، بدون همراهی موازین دقیق حمل‌ونقل، تامین آب، نظافت، درمان و فاضلاب، عملاً فشاری بی‌سابقه بر خدمات شهری وارد خواهد شد. فشاری که پیش از این با توسعه افقی بی‌ملاحضه و فشرده سازی ابنیه با قطعات ریز دانه و سهم بالای معابر نفس شهر را تنگ کرده بود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند تهران حتی پیش از این تراکم نیز از مترو، اتوبوس و شبکه آب و برق فشار زیادی متحمل شده است. اگ...

دومینوی سقوط پایتخت

دومینوی سقوط پایتخت، مصوبه «صدور پروانه ساخت در اراضی ذخیره» توسعه و نامانا با اولویت درآمدزایی نویسنده: شهباز غفوری چند روز پس از تصویب این مصوبه، نگرانی‌های متخصصان و دست‌اندرکاران عرصه‌ی شهرسازی دامن پایتخت را دربرگرفته است. هدف اعلام‌شده برای افزایش درآمدزایی و تسهیل ساخت در زمین‌هایی با وضعیت توسعه‌ای نامشخص، در عمل به سیاستی منجر شده که بدون بررسی فنی، امنیتی و محیط‌زیستی، زمینه‌ساز خسارت‌های طولانی مدت برای شهر خواهد بود. ارجحیت درآمد بر امنیت کالبدی: این طرح در شرایطی اجرایی شد که هیچ تضمینی برای ساخت ایمن ساختمان‌ها و تجهیزات خدماتی ارائه نمی‌دهد. پروانه‌هایی که صرفاً بر مبنای درآمد فروخته می‌شوند، بدون آنکه تکنولوژی مناسب مقاوم‌سازی، سیستم‌های ایمنی یا مانایی محیطی بررسی شده باشند، صادر می‌شوند. در نتیجه، ممکن است در مناطقی با خاک حساس یا در مرزهای خطر فرونشست یا ایستایی روبه‌رو شویم. نبود حضور کارشناسی شهرسازان: بررسی تأثیر نتیجه این تصمیم بر طراحی‌های شهری، زیرساخت و کیفیت عمرانی شهری، حتی به صورت حداقلی هم انجام نشده است. مهندسان عمران یا برنامه‌ریز...

مسیر آسان برای نابودی باغات

نقد مصوبه «بازنگری ماده ۱۴ قانون زمین شهری» – مسیر آسان برای نابودی باغات؟ نویسنده: شهباز غفوری بازنگری ماده ۱۴ قانون زمین شهری، مصوبه‌ای که با هدف اصلاح ضوابط ساخت در اراضی باغی و کشاورزی ارائه شد، تنها چند هفته پس از تصویب، مشخص است زهر مفسده است که در متن شهرسازی ایران قرار گرفته است. اگرچه ادعا شد این اصلاحات قرار است به حفظ باغات کمک کند، اما در عمل بستری را فراهم ساخته که می‌تواند موج جدیدی از تخریب نهادینه‌شده را در اراضی سبز کشور آغاز کند. سهل‌گیری در صدور پروانه‌ها: با تصویب این مصوبه، مجوزهایی با تراکم بالا (تا ۱۲۰ درصد) صرفاً با تعهد به تأمین خدمات ۳۰ درصدی در اراضی بالاتر از ۵۰۰ مترمربع صادر می‌شود. این حجم عظیم ساخت، بدون الزام به حفظ فضای سبز یا رعایت ترتیب فضایی منطقه، کشاورزی و محیط‌زیست را قربانی می‌کند. تصور کنید در منطقه‌ای با باغ‌های با ارزش، یک مالک به‌واسطه تغییر ضوابط، بدون هماهنگی با ساختار کالبدی پیرامونی مجاز به ساخت سه‌طبقه می‌شود؛ در حالی که تا پیش از این، آن زمین بخشی از نقش محیطی محسوب می‌شد. عدم اطمینان حقوقی و تفسیر سلیقه‌ای: این ...

اتکا بر آزمون و خطا بدون حضور شهرسازان

نقد مصوبه «بازنگری ضوابط زیرپهنه‌های سکونت و مختلط» – اتکا بر آزمون و خطا بدون حضور شهرسازان نویسنده: شهباز غفوری ماه‌ها پس از تصویب این بازنگری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اصلاحات شهری، هنوز مشخص نیست که چرا تغییرات گسترده ضوابط بدون حضور قدرتمند و نقش‌آفرینی کارشناسان شهرسازی اجرایی شدند. سیاستمداران و سوداگران ساخت‌وساز عمدتاً در جلسات تصمیم‌گیری ظاهر می‌شدند، در حالی که بسیاری از حرفه‌مندان و کنش‌گران شهرسازی، طراحی شهری و زیرساخت، کنار گذاشته شدند. نتیجه این بی‌تدبیری، تصویب ضوابط ناقص با ظرفیت بالا برای سوءاستفاده و عدم توازن در ترکیب فضایی شده است. فقدان حلقه توجیه فنی: بدون استعلام دقیق از متخصصان فنی و زیرساختی، تغییر پهنه‌ها بر پایه‌ی فرضیاتی انجام شد که در طراحی شهری قابل اتکا نیستند. اسناد پشتیبان از مطالعات شهرسازی، سازگاری با زیرساخت یا ظرفیت محیطی منتشر نشده‌اند. نتیجه آن تصویب مفاد بی‌مبنا و ایمانی از امکان مدیریت تراکم بدون ارزیابی واقعی محیط‌زیستی است. ناهمخوانی با ظرفیت خدمات شهری: اصلاحات صورت‌گرفته تعداد زیادی ساخت‌وساز بالقوه در زیرپهنه‌ها...

نقد مصوبه اصلاح طرح تفصیلی تهران

نقد مصوبه «اصلاح طرح تفصیلی تهران» – تخفیف معیارها یا ضرر شهروندی؟ نویسنده: شهباز غفوری چند هفته پس از تصویب این اصلاحیه، سؤال اصلی این است: آیا رفتار با طرح تفصیلی تهران به‌گونه‌ای امکان رشد هوشمندانه را فراهم آورد، یا تنها مسیر تسهیل ساخت و سوددهی برای برخی گروه‌ها باز شد؟ این مصوبه که با وعده بازنگری در پهنه‌بندی و بهبود کیفیت شهری تصویب شد، در عمل پیامدهایی غیرمنتظره داشت که لازم است به دقت بررسی شوند. کاهش استانداردهای مسکونی: حذف یا کاهش الزامات حداقلی مساحت واحدهای مسکونی (مثلاً کاهش آن‌ به ۳۵ مترمربع به جای نزدیک به استانداردهای ۵۰–۶۰ مترمرمربع) در مصوبه جدید، یک عقب‌گرد محسوب می‌شود. شهری که مردم را به زندگی در واحدهای کوچک‌تر تشویق می‌کند، نه فقط کیفیت زیستی را پایین می‌آورد، بلکه احتمال تمرکز جمعیت را در واحدهای کوچک افزایش داده و فشار بر خدمات شهری، انرژی و شبکه‌های زیربنایی را بیشتر می‌سازد. تمرکز جمعیت در واحدهای نامناسب، بسته به شرایط فرهنگی و اجتماعی، ظرفیت بحران‌هایی از جمله افزایش بیماری‌ها، ناامنی روانی و ضعف در حمایت خانوادگی را افزایش خواهد داد...

انتقاد به مصوبه بررسی ساخت‌وسازهای منطقه ۱ تهران

انتقاد به مصوبه «بررسی ساخت‌وسازهای منطقه ۱» تهران، فقدان پیگیری، شفافیت و خسارات واقعی نویسنده: شهباز غفوری چند ماه پس از تصویب این مصوبه در شورای شهر تهران، وعده‌ انتشار یک طرح مطالعاتی جامع برای بررسی وضعیت ساخت‌وسازهای منطقه ۱ با استقبال اولیه کارشناسان مواجه شد. انتظار می‌رفت همراه با آن تحقق واقعی شفافیت، پاسخگویی عمومی و کنترل تخلفات ساختمانی آغاز شود. اما امروز، نه خبری از نتایج منتشرشده است و نه تغییر ملموسی در عملکرد نهادهای اجرایی دیده می‌شود. فقدان نهاد مستقلِ پایش و انعکاس نتایج: نخستین و اساسی‌ترین نقد به این مصوبه، عدم ایجاد نهادی مستقل و تخصصی برای بررسی داده‌ها و اعلام نتایج است. شهرداری تنها مأمور به انجام مطالعات قرار گرفت، اما مرجعی برای تأیید صحت و شفافیت اطلاعات تعریف نشد. در چنین شرایطی، حتی اگر مطالعات با دقت انجام شده باشند، برای شهروندان و ناظران عمومی تنها یک پرسش باقی می‌ماند: چرا این نتایج در اختیار عموم قرار نمی‌گیرد؟ آیا قرار است داده‌ها به‌صورت محرمانه در دفاتر شهرداری خاک بخورند؟ عدم اتصال به قانون و تصمیم‌سازی: حتی پیش‌بینی اولی...

نام خیابان‌ها

نام خیابان‌ها؛ حافظه‌ی شهری یا ابزار قدرت؟ نویسنده: شهباز غفوری خیابان‌ها فقط مسیرهای عبور نیستند؛ آن‌ها لایه‌ای از حافظه‌ی جمعی، ساختار ادراکی فضا و بازتابی از سیاست‌های نمادین‌اند. هر نام خیابان، چه نام یک شاعر باشد و چه یک سردار، حامل پیامی است درباره‌ی اینکه کدام روایت، کدام چهره، و کدام ارزش باید در ذهن اجتماع زنده بماند. تغییر بی‌قاعده‌ی این نام‌ها، نه‌فقط پاک کردن تاریخ، بلکه برهم‌زدن ساختار شناختی و عملی زندگی شهری است. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، سیاست‌گذاری دقیق و مرحله‌مند برای تغییر نام معابر وجود دارد. در شهرهایی چون بارسلونا، تورنتو، یا لندن، تغییر نام تنها در شرایط خاص، با مشارکت ساکنان، و پس از بررسی تاریخی و جغرافیایی انجام می‌شود. مثلاً معمولاً لازم است که از مرگ فرد پیشنهادی دست‌کم پنج تا بیست سال گذشته باشد تا از تصمیمات واکنشی و جناحی جلوگیری شود. همچنین، ضرورت دارد نام جدید با بافت محل، تاریخ محلی، و نظام یکتایی در شهر همخوانی داشته باشد. در ایران اما، تغییر نام خیابان‌ها گاه به ابزاری برای انتقال قدرت نمادین تبدیل شده است؛ بدون م...

نقد مصوبه بررسی ساخت‌وسازهای منطقه ۱ پس از یکسال از آن

نقد مصوبه «بررسی ساخت‌وسازهای منطقه ۱» – فقدان پیگیری و شفافیت پس از یکسال نویسنده: شهباز غفوری در هفته‌های پس از تصویب این مصوبه، بسیاری از کارشناسان و شهروندان نگران شدند که آیا فرآیندی صرفاً نمایشی در جریان است یا واقعاً نیتی برای تحقق شفافیت و پایش دقیق ساخت‌وساز وجود دارد. طرحی که با وعدهٔ انتشار گزارش‌های کاربردی و تأثیر در تصمیمات کالبدی مطرح شد، تا کنون تنها در حد معرفی اولیه باقی مانده است. نخستین ضعف این مصوبه به نبود نهاد مستقل برای پایش بازمی‌گردد. هرچند شهرداری مأمور به انجام مطالعات شد، اما بدون تعیین مرجع تأیید اطلاعات یا سازوکار نظارتی مشخص، خطر تحریف داده‌ها و جهت‌دهی نتایج بیشترین مخاطره است. در این فضا، مردم نمی‌دانند چه کسی مسئول بررسی حقیقی ساخت‌وسازهای خارج از ضابطه خواهد بود و چه کسی باید پاسخگوی پیامدهای آن باشد. دوم، فقدان انتقال نتایج به تصمیم‌سازی عملی کاملاً محسوس است. اگر مطالعه‌ای برای اصلاح روند مجوزها، برخورد با ساخت‌وسازهای غیرمجاز یا تعدیل تراکم تهیه شده، باید بلافاصله زمینه‌های قانونی و اجرایی آن نیز فراهم شود. اما هم‌اکنون هیچ نشانه‌ای...

مصوبه بررسی ساخت‌وسازهای منطقه ۱ شورای شهر تهران

نقد مصوبه «بررسی ساخت‌وسازهای منطقه ۱» – فقدان پیگیری و شفافیت نویسنده: شهباز غفوری در طی هفته‌ها پس از تصویب مصوبه در شورای شهر تهران، وقتی به نظر می‌رسید که نهادهای شهری در مسیر شفافیت بیشتری گام برداشته‌اند، اکنون نگرانی‌هایی جدی پدید آمده است. این مصوبه که به «طرح مطالعاتی بررسی ساخت‌وسازهای منطقه 1» معروف است، قرار بود با هدف پایش دقیق و اطلاع‌رسانی روشن به افکار عمومی اجرا شود؛ اما به جای آن، سایه‌ای از تردید بر عملکرد شهرداری افتاده است. نخستین انتقاد، به فقدان نهاد پایش مستقل و شفاف بازمی‌گردد. مطالعات انجام شد، اما معلوم نیست چه نهادی مسؤول پیگیری نتایج باشد. پژوهش‌ها تکمیل شدند، اما هیچ گزارشی در اختیار کارشناسان یا رسانه‌ها قرار نگرفت. این خلأ، افکار عمومی را با پرسش‌هایی مواجه کرده: آیا داده‌ها دستکاری شده‌اند؟ آیا نتیجه‌ها در راستای منافع برخی گروه‌ها تدوین شده‌اند؟ دوم، عدم تبلور این مطالعات در تصمیم‌سازی کالبدی ملموس است. اگر قرار بود تخلفات ساختمانی شناسایی و اصلاح شوند، اکنون باید نخستین ضمانت‌های اجرایی را می‌دیدیم. اما ساخت‌وسازهای بدون پروانه، بالاتر ...